Michał Władysław Mrozowicki herbu Prus III (ur. 1826 w Sokołówce, zm. 5 listopada 1871 w Bad Homburg vor der Höhe) – kapitan Legionu Polskiego na Węgrzech, komisarz pełnomocny Rządu Narodowego Powstania Styczniowego w Księstwach Naddunajskich, Komisarz Wojenny i Administracyjny w Mołdawii, publicysta.
. . . Michał Mrozowicki . . .
Urodził się w 1826 roku w Sokołówce w pow. bóbreckim, majątku rodziców, jako drugi syn Franciszka i Nikodemy Teresy z Małachowskich herbu Gryf, starościanki radenickiej[1]. Otrzymał, podobnie jak jego rodzeństwo, staranne wychowanie domowe. W latach 1845–1846 razem ze swoimi braćmi, Stanisławem Piotrem i Janem Hipolitem, przyjaźnił się z poetą Kornelem Ujejskim, który ubiegał się o rękę jego siostry, Zofii Kazimiery[2]. Sam w młodości parał się poezją i publikował swoje utwory w „Dzienniku Mód Paryskich”[3].
Kontynuując tradycje rodzinne około 1843 roku rozpoczął karierę wojskową jako kadet pułku kawalerii pod ówczesnym dowództwem Juliusza barona von Haynau, stacjonującym w Tarnowie, gdzie przebywał co najmniej do 1845 roku, uzyskując stopień oficerski[2].
W czasie Wiosny Ludów dał się poznać jako osoba bardzo aktywna, czynnie pragnąca walczyć o wolność ojczyzny, angażując się w działalność konspiracyjną i odgrywając w niej, mimo młodego wieku, znaczącą rolę. Studiował od 1846 roku na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. W 1848 roku wszedł w skład tak zwanego Komitetu Akademickiego; kiedy w październiku wybuchło powstanie w Wiedniu w środowisku akademickim było przekonanie, iż niedługo skończy się austriackie panowanie i będzie możliwość powołania rządu narodowego. Powstała wówczas inicjatywa zbrojnego powstania, która została przypisana przez policję austriacką Mrozowickiemu, co znalazło odbicie w notatce urzędowej: „…według protokołu czynności znajdującego się w posiadaniu sądu akademik Michał Mrozowicki dnia 20 października 1848 zgłosił wniosek, aby wprost przystąpić do zorganizowania zbrojnego powstania…”[2].
Po upadku powstania został aresztowany podczas próby przedostania się na Węgry, był więziony, a następnie wcielony do armii austriackiej. Ostatecznie udało mu się przedostać na Węgry wraz z grupą studentów ochotników z Galicji i wziąć udział w stopniu oficera w Powstaniu Węgierskim przeciwko Austrii w szeregach Legionu Polskiego pod dowództwem generała Józefa Wysockiego. Po zakończeniu wojny, Mrozowicki, wówczas już w stopniu kapitana, pod koniec sierpnia 1849 roku wraz z Legionem przekroczył granicę Serbii pod Orsovą, gdzie został internowany przez władze tureckie[4]. Tam Władysław Kościelski, który został wyznaczony przez władze tureckie na pośrednika pomiędzy władzami miejscowymi a polską emigracją, powołał go na swojego sekretarza. Udało się wówczas wyjednać zasiłki dla żołnierzy i stworzyć warunki dla wielu oficerów i żołnierzy osiedlenia się w Turcji oraz na ewakuację pozostałych do Francji, na Maltę i do Ameryki[5]. Z Turcji udał się na emigrację do Francji, gdzie związał się z obozem demokratycznym i ponownie nawiązał kontakt z generałem Wysockim. Kiedy na jesieni 1853 roku powstała koncepcja otworzenia w Turcji Legionu Polskiego w celu przygotowania powstania zbrojnego na ziemiach polskich, misję negocjacji w tej sprawie powierzono generałowi Wysockiemu, któremu w wyjeździe do Stambułu w styczniu 1854 roku towarzyszył Mrozowicki. Szanse na powodzenie ich misji zostały przekreślone po podpisaniu w czerwcu 1854 roku układu austriacko-tureckiego[2].
Po amnestii ogłoszonej przez władze austriackie udało się jemu w 1855 roku powrócić do Galicji, gdzie przebywał w rodzinnej Sokołówce, u matki i młodszego brata, oraz we Lwowie. Członek i działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członek jego Komitetu (25 czerwca 1861 – 30 stycznia 1866)[6][7]; dążył tam do włączenia ludu w nurt spraw narodowych. W 1860 roku był autorem przyjętego przez walne zgromadzenie tej organizacji wniosku dotyczącego popierania oświaty ludowej, w szczególności popularyzacji wydawnictw ludowych[1].
Wspierał, podobnie jak jego dziad Stanisław i ojciec Franciszek, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w którego sprawozdaniu za 1861 rok, Maurycy hr. Dzieduszycki wymienił m.in. Mrozowickiego, jako osobę, która „…osobistem zaś trudem i obywatelskim prawdziwie poświęceniem tak przy naradach poprzednich, jak i w ciągu wystawy największe położyła zasługi…”[8].
W czasie Powstania Styczniowego generał Wysocki, znając jego predyspozycje i doświadczenie, zarówno na polu wojskowości, jak i dyplomacji, oraz jego znajomość miejscowych realiów na terenie Turcji, Mołdawii i Rumunii, wspólnie z księciem Władysławem Czartoryskim, zarekomendowali jego osobę Rządowi Narodowemu Powstania Styczniowego do pełnienia odpowiedzialnych misji dyplomatycznych w jego imieniu. W kwietniu 1863 roku został wysłany do Stambułu, aby udzielić pomocy przebywającym tam Franciszkowi Sokulskiemu i majorowi Aleksandrowi Łaskiemu w organizowaniu Legionu Polskiego oraz dostawach broni na Podole. 16 czerwca 1863 roku został mianowany przez Rząd Narodowy Powstania Styczniowego Komisarzem Pełnomocnym Rządu Narodowego w Księstwach Naddunajskich z akredytacją przy rządzie księcia Aleksandra Jana Cuzy. W sierpniu tego roku został przyjęty przez księcia na audiencji i uzyskał od niego daleko idącą pomoc[2][9].
W styczniu 1864 roku udał się wraz z Maurycym Michałem Ostoja-Chodylskim do Stambułu i nawiązał współpracę z Tadeuszem Oksza-Orzechowskim, który wręczył mu nominację na Komisarza Wojennego i Administracyjnego w Mołdawii. W czerwcu 1864 roku, po upadku powstania, złożył formalnie urząd Komisarza Pełnomocnego Rządu Narodowego, następnie wyjechał do Stambułu, gdzie przez kilka miesięcy do listopada 1864 roku zastępował agenta Rządu Narodowego w Stambule Tadeusza Oksza-Orzechowskiego. Tam też zaciągnął się na ochotnika, w stopniu oficera, do kozaków sułtańskich Michała Czajkowskiego Sadyka-Paszy, do czasu powrotu do Paryża[1].
W lutym 1865 roku przybył ponownie do Francji, dokąd udało mu się sprowadzić żonę z dziećmi. W Paryżu zajmował się między innymi publicystyką, publikowaną w czasopiśmie „Le Monde”[1].
Zmarł tragicznie 5 listopada 1871 roku w Bad Homburg vor der Höhe pod Frankfurtem nad Menem, w nie do końca ustalonych okolicznościach. Ponoć rzucił się pod pociąg, w wyniku czego odniósł ciężkie rany i nie udało się go uratować. Współcześnie spekulowano, że jego desperacka decyzja mogła być skutkiem kryzysu małżeńskiego lub domniemanej przegranej w kasynie[1][2][10].
Ożenił się w 1859 roku z Serafiną Czarnowską herbu Grabie, córką Łukasza i Serafiny Sulatyckiej herbu Sas, urodzoną w 1838 roku w Komarówce w powiecie hajsyńskim na Podolu, zmarłą 17 grudnia 1911 roku w Nicei. Wdowa po śmierci Mrozowickiego poślubiła w 1876 roku w Londynie o dwadzieścia lat młodszego Francuza Paula Emilie Louisa Delente[2].
Pozostawił dzieci: Zofię Franciszkę Małgorzatę, Franciszka Łukasza i Georges’a[2].
. . . Michał Mrozowicki . . .
